در سال‌های اخیر، رویکرد سیستم‌های سلامت فراتر از درمان بیماران رفته و به سمت ارتقای سلامت جامعه حرکت کرده است. در این میان، بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت (HPH) مفهومی نوین را مطرح می‌کنند که نه‌تنها بر درمان بیماران تمرکز دارند، بلکه نقشی فعال در بهبود کیفیت زندگی و پیشگیری از بیماری‌ها ایفا می‌کنند.
ایده بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت (HPH) و ضرورت تغییر رویکرد بیمارستان‌ها
چرا بیمارستان‌ها باید از درمان محوری به سمت ارتقای سلامت حرکت کنند؟
ایده بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت از یک نیاز اساسی در سیستم‌های درمانی نشأت گرفت: تمرکز صرف بر درمان کافی نیست و بیمارستان‌ها باید نقشی فعال در پیشگیری و ارتقای سلامت داشته باشند. درگذشته، بیمارستان‌ها به‌عنوان مراکزی تعریف می‌شدند که وظیفه اصلی آن‌ها درمان بیماران بود. این رویکرد که به مدل درمان‌محور معروف است، بر ارائه خدمات پزشکی و مدیریت بیماری‌ها متمرکز بود. بااین‌حال، در دهه‌های اخیر، مشخص شد که تمرکز صرف بر درمان، به‌تنهایی نمی‌تواند نیازهای سلامت جامعه را تأمین کند. افزایش بیماری‌های مزمن، بالارفتن هزینه‌های درمان و اهمیت پیشگیری از بیماری‌ها، همگی نشان دادند که بیمارستان‌ها باید نقش فعال‌تری در ارتقای سلامت داشته باشند.
تعریف ارتقای سلامت
ارتقای سلامت عبارت است از فرایند توانمند ساختن افراد بر اعمال کنترل بر سلامت خودشان. همچنین ارتقای سلامت شامل مجموعه‌ای از اقدامات می‌باشد که باهدف بهبود وضعیت سلامت افراد و جامعه انجام می‌شود. این اقدامات شامل آموزش سلامت، پیشگیری از بیماری‌ها، تغییر سبک زندگی و بهبود محیط‌های درمانی و اجتماعی است. بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت (HPH) با این هدف طراحی شده‌اند که علاوه بر درمان بیماران، برنامه‌هایی را برای بهبود کیفیت زندگی، کاهش عوامل خطر و توانمندسازی بیماران و کارکنان در زمینه سلامت ارائه دهند.
نخستین اقدامات در راستای ایجاد بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت
ایده HPH از مفاهیم عمومی ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها الهام‌گرفته شد که در دهه ۱۹۸۰ به‌طورجدی مورد توجه جوامع علمی و سازمان‌های بین‌المللی قرار گرفت. از جمله اولین گام‌ها در این مسیر می‌توان به بیانیه اتاوا (1986) اشاره کرد که توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) منتشر شد و به‌عنوان نقطه عطفی در تعریف رویکرد ارتقای سلامت شناخته می‌شود. این بیانیه، بر لزوم تغییر رویکرد سیستم‌های بهداشتی و درمانی به سمت پیشگیری، آموزش و بهبود عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت تأکید داشت.
سازمان جهانی بهداشت، به همراه نهادهایی مانند شبکه بین‌المللی بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت (International Network of Health Promoting Hospitals – INHPH) و برخی دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی، نقش مهمی در توسعه این مفهوم ایفا کردند. این شبکه که در دهه ۱۹۹۰ ایجاد شد، به دنبال ایجاد یک چارچوب مشخص برای بیمارستان‌هایی بود که مایل به پیاده‌سازی این رویکرد جدید بودند.
نقش سازمان جهانی بهداشت در توسعه بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت
سازمان جهانی بهداشت، از همان ابتدا، توسعه بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت را به‌عنوان یکی از راهبردهای کلیدی خود در ارتقای سلامت عمومی در نظر گرفت. این سازمان چندین اقدام مهم در این راستا انجام داد، از جمله:
- بیانیه‌ها و گزارش‌های سیاست‌گذاری: سازمان جهانی بهداشت در اسناد رسمی خود بر اهمیت تغییر رویکرد بیمارستان‌ها به سمت ارتقای سلامت تأکید کرده است.
- پشتیبانی از ایجاد شبکه‌های ملی و منطقه‌ای HPH: با کمک سازمان جهانی بهداشت، شبکه‌های HPH در کشورهای مختلف شکل گرفتند که تبادل دانش و تجربیات میان بیمارستان‌ها را تسهیل کردند.
- ارائه دستورالعمل‌ها و استانداردها: سازمان جهانی بهداشت چارچوب‌ها و راهکارهایی را برای بیمارستان‌هایی که مایل به پیاده‌سازی این رویکرد بودند، تدوین کرد.
کنفرانس‌ها و بیانیه‌های کلیدی در ز HPH
یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی که نقش اساسی در شکل‌گیری HPH داشت، برگزاری کنفرانس‌ها و صدور بیانیه‌های بین‌المللی بود که در آن‌ها رویکردهای جدید برای نظام سلامت جهانی مطرح شد. مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
1. کنفرانس اتاوا (1986): در این کنفرانس، مفهوم “ارتقای سلامت” به‌صورت رسمی توسط سازمان جهانی بهداشت مطرح شد و بیانیه اتاوا به‌عنوان یک سند کلیدی در این زمینه منتشر شد.
2. کنفرانس آدلاید (1988): این کنفرانس بر سیاست‌گذاری‌های بهداشتی و اجتماعی برای ارتقای سلامت تأکید داشت و نقش دولت‌ها در این زمینه را برجسته کرد.
3. کنفرانس بوداپست (1991): این رویداد به‌عنوان نقطه آغاز رسمی شبکه بیمارستان‌های ارتقاءدهنده سلامت شناخته می‌شود. در این کنفرانس، نمایندگان کشورهای مختلف درباره نحوه پیاده‌سازی این مدل در بیمارستان‌ها بحث و تبادل نظر کردند.
4. بیانیه بانکوک (2005): این بیانیه، مفهوم ارتقای سلامت را در سطح جهانی تقویت کرد و به نقش نظام‌های بهداشتی در ایجاد جوامع سالم تأکید داشت.
شکل‌گیری و راه‌اندازی بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت
پس از تأکید سازمان جهانی بهداشت و تصویب بیانیه‌های مربوطه، روند عملیاتی‌شدن بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت آغاز شد. نخستین کشورهایی که این طرح را به طور جدی اجرا کردند، کشورهای اروپایی مانند آلمان، سوئد و اتریش بودند. در این کشورها، بیمارستان‌هایی به‌عنوان پروژه‌های آزمایشی HPH راه‌اندازی شدند تا عملکرد و اثربخشی این مدل مورد بررسی قرار گیرد.
در سال ۱۹۹۳، شبکه بین‌المللی بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت (INHPH) به طور رسمی توسط سازمان جهانی بهداشت تأسیس شد. این شبکه، استانداردها، دستورالعمل‌ها و چارچوب‌های مشخصی را برای بیمارستان‌هایی که مایل به پیاده‌سازی رویکرد HPH بودند، تعیین کرد. هدف این شبکه، تسهیل همکاری‌های بین‌المللی، تبادل دانش و توسعه استراتژی‌های نوین در راستای ارتقای سلامت بود.
از آن زمان تاکنون، مفهوم HPH در کشورهای مختلف جهان‌گسترش یافته و امروزه بیمارستان‌های بسیاری در سراسر دنیا از این مدل پیروی می‌کنند. این بیمارستان‌ها، علاوه بر ارائه خدمات درمانی، برنامه‌هایی برای آموزش بیماران، کارکنان و جامعه اجرا کرده و تلاش می‌کنند محیط بیمارستانی را به محلی برای افزایش آگاهی و بهبود سلامت عمومی تبدیل کنند.
مفهوم بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت (HPH)
شبکه بین‌المللی HPH، بیمارستان ارتقادهنده سلامت را این‌گونه تعریف می‌کند:
“بیمارستان‌ها و خدمات بهداشتی ارتقادهنده سلامت (HPH) مدل‌های حاکمیتی، ساختارها، فرایندها و فرهنگ خود را به‌گونه‌ای جهت‌دهی می‌کنند که منافع سلامت بیماران، کارکنان و جمعیت‌های تحت پوشش را به حداکثر رسانده و از جوامع پایدار، حمایت کنند.”
به‌عبارت‌دیگر بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت (HPH) بیمارستان‌هایی هستند که علاوه بر ارائه خدمات درمانی و مراقبتی، به طور فعال در جهت بهبود سلامت بیماران، کارکنان بیمارستان و جامعه گام برمی‌دارند. این بیمارستان‌ها به‌جای تمرکز صرف بر درمان بیماری‌ها، بر پیشگیری، آموزش سلامت، بهبود سبک زندگی و ایجاد محیط‌های سالم نیز تأکید دارند.
بر اساس تعریف شبکه بین‌المللی بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت (INHPH)، یک بیمارستان ارتقادهنده سلامت باید:
- در فرایندهای درمانی، ارتقای سلامت بیماران را مدنظر قرار دهد.
- برنامه‌های آموزشی و سلامت‌محور را برای کارکنان خود اجرا کند.
- بر بهبود شرایط محیطی و اجتماعی که بر سلامت تأثیرگذارند، تمرکز داشته باشد.
اهداف بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت
هدف اصلی این بیمارستان‌ها، فراتر رفتن از درمان بیماری‌ها و تأثیرگذاری بر جنبه‌های مختلف سلامت است. برخی از مهم‌ترین اهداف HPH عبارت‌اند از:
- ارتقای سلامت بیماران: افزایش آگاهی بیماران درباره بیماری‌ها، سبک زندگی سالم و پیشگیری از عوارض.
- بهبود سلامت کارکنان بیمارستان: کاهش استرس شغلی، افزایش رضایت شغلی و بهبود شرایط محیط کار.
- کاهش هزینه‌های درمانی: با پیشگیری از بیماری‌ها و ترویج رفتارهای سالم، هزینه‌های درمانی برای بیماران و سیستم بهداشت و درمان کاهش می‌یابد.
- ارتقای سلامت جامعه: مشارکت در آموزش و فرهنگ‌سازی سلامت در سطح جامعه.
- ایجاد محیط بیمارستانی سالم‌تر: بهبود شرایط فیزیکی و روانی بیمارستان برای بیماران و کارکنان.
- افزایش کیفیت خدمات درمانی: با ادغام برنامه‌های ارتقای سلامت در فرآیندهای درمانی، اثربخشی مراقبت‌ها افزایش پیدا می‌کند.
تفاوت بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت با بیمارستان‌های سنتی
بیمارستان‌های سنتی معمولاً روی درمان بیماری‌ها متمرکز هستند، درحالی‌که بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت علاوه بر درمان، بر پیشگیری و بهبود سلامت بیماران و جامعه نیز تأکید دارند. تفاوت‌های کلیدی این دو نوع بیمارستان عبارت‌اند از:
| بیمارستان‌های سنتی | بیمارستان ارتقادهنده سلامت | |
| تمرکز اصلی | درمان بیماری‌ها | ترکیب درمان با پیشگیری و ارتقای سلامت |
| نقش در جامعه | محدود به خدمات درمانی | مشارکت در فرهنگ‌سازی و آموزش سلامت |
| مراقبت از بیماران | درمان کوتاه‌مدت برای بیماری‌ها | حمایت بلندمدت و ارتقای کیفیت زندگی بیماران |
| نگرش به کارکنان | نگرش سنتی به نیروی کار | ارتقای سلامت و بهبود شرایط کاری کارکنان |
| محیط بیمارستان | توجه کمتر به تأثیر محیط بر سلامت | بهینه‌سازی محیط فیزیکی و روانی برای سلامت عمومی |
| نقش بیماران | دریافت‌کننده منفعل خدمات | مشارکت فعال در فرایند درمان |
به طور خلاصه، بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت دیدگاهی جامع‌تر به‌سلامت دارند و نقش فعال‌تری در بهبود کیفیت زندگی بیماران، کارکنان و جامعه ایفا می‌کنند.
اصول کلیدی بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت
بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت بر اساس مجموعه‌ای از اصول مشخص فعالیت می‌کنند که توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) و شبکه بین‌المللی HPH تدوین شده است. مهم‌ترین این اصول عبارت‌اند از:
۱. ارتقای سلامت بیماران:
- ارائه اطلاعات و آموزش‌های لازم برای توانمندسازی بیماران در مدیریت سلامت خود.
- تشویق بیماران به مشارکت در تصمیم‌گیری‌های درمانی.
- ارائه برنامه‌های پیشگیری و ارتقای سلامت در کنار درمان‌های پزشکی.
۲. ارتقای سلامت کارکنان بیمارستان:
- ایجاد محیط کاری ایمن و سالم برای کارکنان.
- کاهش استرس و فرسودگی شغلی از طریق حمایت‌های روانی و اجتماعی.
- ارائه برنامه‌های سلامت برای کارکنان، مانند ورزش، تغذیه سالم و حمایت از سلامت روان.
۳. ارتقای سلامت جامعه:
- اجرای برنامه‌های آموزشی و فرهنگی برای افزایش آگاهی عمومی در زمینه سلامت.
- برگزاری کمپین‌های پیشگیری از بیماری‌ها (مانند کنترل دیابت، کاهش مصرف دخانیات).
- همکاری با سازمان‌های محلی و دولتی برای بهبود شرایط بهداشتی و اجتماعی.
۴. بهینه‌سازی محیط بیمارستانی:
- طراحی بیمارستان‌ها به‌گونه‌ای که محیطی آرام، ایمن و بدون استرس برای بیماران و کارکنان ایجاد شود.
- کاهش عوامل مضر مانند آلودگی هوا، سروصدا و تغذیه نامناسب در بیمارستان.
- ترویج استفاده از فناوری‌های پایدار و دوستدار محیط‌زیست در بیمارستان‌ها.
۵. توسعه سیاست‌های سلامت‌محور در بیمارستان:
- تدوین راهبردها و سیاست‌های داخلی بیمارستان برای اولویت‌دادن به‌سلامت در تمام بخش‌ها.
- ادغام برنامه‌های پیشگیری و ارتقای سلامت در فرآیندهای درمانی و مدیریتی.
- نظارت بر اجرای اصول HPH و ارزیابی تأثیر آن بر بیماران و کارکنان.
بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت (HPH) پاسخی نوین به چالش‌های نظام‌های سلامت در قرن بیست و یکم هستند. درحالی‌که بیمارستان‌های سنتی عمدتاً بر درمان بیماری‌ها تمرکز دارند، HPH ها رویکردی جامع‌تر را اتخاذ کرده‌اند که پیشگیری، آموزش و بهبود کلی سلامت بیماران، کارکنان و جامعه را در بر می‌گیرد.
ایده این بیمارستان‌ها در دهه ۱۹۸۰ و در پی افزایش آگاهی نسبت به اهمیت پیشگیری و ارتقای سلامت شکل گرفت. سازمان جهانی بهداشت (WHO) با انتشار بیانیه اتاوا (1986) و حمایت از شبکه‌های بین‌المللی، نقش کلیدی در توسعه این مفهوم ایفا کرد. در دهه ۱۹۹۰، با تأسیس شبکه بین‌المللی بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت (INHPH)، این مدل رسماً وارد مرحله اجرایی شد و بیمارستان‌های مختلفی در سراسر جهان به این شبکه پیوستند.
بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت اهدافی همچون بهبود کیفیت زندگی بیماران، کاهش هزینه‌های درمانی، افزایش سلامت کارکنان بیمارستان و مشارکت در ارتقای سلامت عمومی جامعه را دنبال می‌کنند. این بیمارستان‌ها با تمرکز بر ابعاد بالینی، سازمانی و اجتماعی، تأثیر گسترده‌تری نسبت به بیمارستان‌های سنتی دارند و تلاش می‌کنند محیط بیمارستانی را به فضایی برای آموزش، پیشگیری و حمایت از بیماران و کارکنان تبدیل کنند.
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های HPH با بیمارستان‌های سنتی، نگرش آن‌ها به سلامت است. درحالی‌که بیمارستان‌های سنتی بیشتر به درمان بیماری‌های حاد و خدمات پزشکی محدود می‌شوند، بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت به پیشگیری، آموزش بیماران، حمایت از کارکنان و ارتقای سلامت جامعه توجه ویژه دارند.
اصول کلیدی HPH شامل ارتقای سلامت بیماران، کارکنان و جامعه، بهینه‌سازی محیط بیمارستانی و توسعه سیاست‌های سلامت‌محور است. این اصول باعث می‌شوند که بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت بتوانند خدمات درمانی را باکیفیت بالاتر و تأثیرگذاری بیشتر ارائه دهند.
به‌طورکلی، بیمارستان‌های ارتقادهنده سلامت نه‌تنها مدل جدیدی از ارائه خدمات درمانی را معرفی کرده‌اند، بلکه گامی مهم در اصلاح نگرش جهانی به مراقبت‌های بهداشتی و درمانی محسوب می‌شوند. با افزایش‌پذیرش این مدل، انتظار می‌رود که بیمارستان‌های بیشتری در سراسر جهان به این رویکرد پیوسته و در جهت ساخت جوامعی سالم‌تر و سیستم‌های درمانی پایدارتر تلاش کنند.
منبع: https://www.hphnet.org
این مقاله را مهدی اسدی‌پور نوشته است.
