بطور کلی می‌توان تاسیسات موتورخانه را قلب یک ساختمان دانست، که مهمترین وظیفه آن تامین گرمایش و سرمایش ساختمان می‌باشد. در بیمارستان‌ها با توجه به اینکه تامین گرمایش و سرمایش مناسب، نقش بسزایی در روند درمان و آسایش بیماران دارد، اهمیت آنرا دو چندان می‌نماید.
بطور کلی تامین سرمایش و گرمایش در بیمارستان در سه بخش قابل بررسی می‌باشد که عبارت است از :
الف- بخش تجهیزات مربوط به تولید گرما یا سرما (اعم از بویلرها و چیلرها)، که تجهیزات این بخش عموما در موتورخانه بیمارستان تعبیه می‌شود.
ب- بخش تجهیزات مربوط به انتقال گرما یا سرما به بخش‌های مختلف بیمارستان که شامل لوله‌های انتقال آب گرم یا آب سرد به تجهیزات گرمایشی یا سرمایشی (هواسازها و فن‌کویل‌ها)، لوله‌های انتقال آب گرم بهداشتی جهت مصارف بخش‌های مختلف بیمارستان و لوله‌های انتقال بخار داغ جهت CSSD و لاندری
ج – بخش مربوط به تجهیزات توزیع کننده گرما یا سرما در اتاق‌های بستری، راهروها و سایر فضاهای بیمارستان نظیر هواسازها و فن‌کویل‌ها. شایان ذکر است که هواسازها علاوه بر سرمایش و گرمایش هوا، با مجهز بودن به تجهیزات تنظیم کننده رطوبت و همچنین با وارد کردن هوای تازه از بیرون، تهویه مطبوعی را در بیمارستان فراهم می‌آورند.
در این مقاله به معرفی اجمالی تجهیزات موتورخانه بیمارستان بسنده می‌شود :
- چیلرها :
وظیفه اصلی چیلرها خنک کردن آب است و بسته به نوع آن، در فضایی خارج از موتورخانه و بروی بام بیمارستان (نوع تراکمی هواخنک) یا در موتورخانه (نوع تراکمی آب‌خنک یا نوع جذبی) جانمایی می‌شوند. در صنعت ممکن است به آب با درجات بسیار پایین (مثلا 12- درجه سانتی‌گراد) نیاز باشد، که باید از چیلرهایی با طراحی خاص استفاده گردد. ولی در بیمارستان و جهت مصارف سرمایش و تهویه مطبوع، تامین آب خنک تا 7 درجه سانتی‌گراد پاسخگوی نیازها می‌باشد.
بسیار مهم است که ظرفیت اسمی و واقعی چیلر بگونه‌ای طراحی گردد تا حجم مشخصی از آب را تا 5 درجه خنک نماید. بهترین حالت این است که ظرفیت سیستم انتقال و توزیع سرما بگونه‌ای محاسبه شود تا آب خنک شده توسط چیلر، پس از گردش در سیستم انتقال و توزیع، با دمای 12 درجه سانتی‌گراد، مجددا جهت خنک شدن تا 7 درجه سانتی‌گراد وارد چیلر گردد. در این حالت چیلر بیشترین بازدهی و کمترین مصرف انرژی را دارد. (شایان ذکر است که در فصول گرم سال، حدودا تا یک سوم مصرف برق کل بیمارستان، مربوط به چیلرها می‌باشد)
چیلرها انواع مختلفی دارد که عبارتند از چیلرهای تراکمی آب‌خنک و هواخنک و چیلرهای جذبی که هر کدام دارای معایب و مزایای مختص خود می‌باشد و در مقالات بعدی بدان‌ها پرداخته خواهد شد.
- بویلر (دیگ) آب‌گرم :
بویلرها وظیفه گرم کردن آب را بر عهده دارند. از این آب برای تامین گرمایش در بیمارستان و همچنین تامین آب‌گرم بهداشتی استفاده می‌شود. برای تامین گرمایش، آب گرم شده در بویلرها توسط لوله و اتصالات به هواسازها و فن‌کوئل‌ها انتقال داده می‌شود تا با گرم کردن هوای عبوری از این دستگاهها، گرمایش مورد نیاز فضاهای مختلف بیمارستان تامین گردد. باید توجه داشت که این آب در مداری بسته (از بویلر به هواسازها و فن‌کوئل‌ها و بالعکس) گردش دارد و بهداشتی نمی‌باشد. بویلرها بر اساس تعداد مسیرهایی که گازهای ناشی از احتراق مشعل طی می‌کنند تا به دودکش برسند به چند دسته (تک پاس، دو پاس، سه پاس و چهار پاس) تقسیم می‌شوند.
جهت تامین آب‌گرم بهداشتی (جهت مصارف حمام، شستشوی دست‌ها و …) مخازن مخصوصی در موتورخانه تعبیه می‌گردد، که از یک طرف به آب شهری متصل بوده و از طرف دیگر امکان ورود آب گرم شده در بویلرها (بدون تماس مستقیم با آب شهری) را فراهم می‌آورند. نتیجتا در اثر تبادل گرما و بدون انتقال آلودگی‌های آب گرم شده در بویلرها به آب شهری، آب گرم بهداشتی تامین شده که با کمک پمپ‌ها، به بخش‌های مختلف بیمارستان و جهت استفاده بیماران و کارکنان، پمپاژ می‌گردد.
- بنابراین مخازن تامین آب بهداشتی (که عموما دو جداره بوده یا کویل‌دار می‌باشند)، یکی دیگر از اجزای مهم موتورخانه بیمارستان محسوب می‌شوند (عکس زیر نوع کویل‌دار این مخازن را نشان می‌دهد، آب گرم بویلر وارد کویل این مخازن شده و تبادل گرما اتفاق می‌افتد)
جهت انتخاب صحیح حجم مخزن مورد نیاز بیمارستان، لازم است ابتدا میزان مصرف آب‌گرم بهداشتی در بیمارستان، مورد محاسبه قرار گیرد، که در مقالات بعدی بدان خواهیم پرداخت.
- بویلر (دیگ) بخار
وظیفه این دیگ‌ها بالا بردن درجه آب، بحدی‌است که تولید بخار داغ نماید. بدین ترتیب بخار لازم برای واحدهای لاندری، CSSD و تجهیزات رطوبت‌زن دستگاه‌های هواساز تامین می‌گردد.
عموما سوخت مصرفی بویلرها گاز شهری می‌باشد و امکان استفاده از گازوئیل به عنوان سوخت پشتیبان وجود دارد. برخی عوامل مانع کارکرد صحیح بویلرها می‌شود و لازم است اصول کنترل و نگهداری آنها با دقت انجام پذیرد که در مقالات بعدی بدان‌ها پرداخته خواهد شد.
ü پمپ‌ها
پمپ‌ها از دیگر اجزای مهم موتورخانه بیمارستان‌ها هستند که همان‌طور که اشاره شد وظیفه پمپاژ آب‌گرم بهداشتی به بخش‌های مختلف بیمارستان را دارا می‌باشند. علاوه بر این پمپ‌ها وظیفه پمپاژ آب گرم شده در بویلرها یا آب سرد شده در چیلرها به هواسازها و فن‌کویل‌ها و بالعکس را برعهده دارند.
ü منابع انبساط
در بیشتر مواقع آب مورد نیاز بویلرها از آب موجود در منابع انبساط تامین می‌شود. نقش منابع انبساط در تاسیسات موتورخانه بیمارستان این است که انبساط حجمی ناشی از افزایش دمای آب موجود در مدارهای بسته (مانند مدار بویلر) را کنترل نماید تا از آسیب رسیدن به تجهیزات بر اثر تغییر دمای آب جلوگیری شود. آب خروجی از منابع انبساط باید فشار مشخصی داشته باشد که در برخی بیمارستان‌ها، با قرار دادن این منابع، بروی پشتبام فشار لازم تامین می‌گردد، در بیمارستانهایی که این امکان وجود ندارد، و این منابع در موتورخانه تعبیه شده‌اند، فشار مورد نیاز از طریق کپسولهای گاز نیتروژن (ازت) تامین می‌گردد.
ü منبع کندانس
آب حاصل از تقطیر بخار در مبدل‌های حرارتی موتورخانه، وارد منبع کندانس شده و معمولا مجددا مورد استفاده بویلرها قرار می‌گیرد.
ü دی اریتور و سختی‌گیر آب
از آنجایی که آب دارای املاحی نظیر کلسیم و منزیم بوده و طی فرآیند گرمایش و سرمایش در موتورخانه، رسوباتی را در تجهیزات (اعم از بویلرها، چیلرها و مخازن آب بهداشتی) ایجاد می‌نماید که موجب آسیب دیدن تجهیزات می‌شود، استفاده از تجهیزات سختی‌گیر بسیار حیاتی بوده و یکی دیگر از اجزای مهم موتورخانه می‌باشد.
همچنین گازهای نامحلول در آب نظیر اکسیژن و دی‌اکسید کربن، که طی فرآیند تولید بخار از آب جدا می‌شوند، دارای خاصیت خورندگی بوده و جهت جلوگیری از آسیب به تجهیزات، از دی اریتور (هوازدا) استفاده می‌شود.
در واقع دی‌اریتور (Deaerator) با کاهش فشار و افزایش دما، قبل از ورود آب به بویلر بخار، گازهای محلول در آنرا به صورت حباب خارج می‌کند و طول عمر دیگ را بالا می‌برد. علاوه بر این، با گرم کردن آب قبل از ورود به بویلر، از ایجاد شوک حرارتی که در اثر ورود آب سرد به بویلر ایجاد شده و صدمات زیادی ایجاد می‌کند، جلوگیری می‌نماید.
باید توجه داشت که لازم است دی‌اریتور در ارتفاعی بالاتر از دیگ بخار نصب گردد و همچنین نزدیکی آن به منابع حرارتی از جمله دیگ بخار، موجب کاهش عمر این دستگاه می‌شود.
علاوه بر موارد فوق ، هنگام ورود به موتورخانه بیمارستان با انبوهی از لوله‌ها و شیرآلات مواجه می‌شویم که وظیفه اصلی آنها کنترل جریان و فشار آب و بخار تولیدی توسط تجهیزات می‌باشد.
همچنین با توجه به حساسیت و اهمیت فعالیت 24 ساعته تجهیزات موتورخانه بیمارستان، برخی تجهیزات مربوط به پشتیبانی نظیر دیزل ژنراتورهای برق (جهت تامین برق بیمارستان در مواقع قطعی برق شهری) و یا مخازن ذخیره گازوئیل (جهت تامین سوخت بویلرها در مواقع افت فشار گاز شهری) ممکن است در موتورخانه بیمارستان تعبیه شده باشد.
