اصل پنجاهم قانون اساسی :
در جمهوری اسلامی، حفاظت از محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد. از این رو فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.
علاوه بر اصل فوق، قانون مدیریت پسماندها (مصوب خرداد ماه سال 1383)، که مشتمل بر 23 ماده است، و آیین‌نامه اجرایی آن (مصوب هیات وزیران-1384 و مشتمل بر 39 ماده)، تکالیف متعددی بر دوش مدیران مراکز بهداشتی و درمانی گذارده، تا در راستای دفع ایمن و استاندارد پسماندهای پزشکی و حفاظت از محیط زیست و سلامت آحاد جامعه، اقدامات مناسبی انجام پذیرد. مثلا در ماده 13 این قانون آمده است، مخلوط کردن پسماندهای پزشکی با سایر پسماندها، تخلیه و پخش آنها در محیط و یا فروش، استفاده یا بازیافت آنها ممنوع است.
همچنین علاوه بر قوانین و بخش‌نامه‌های متعدد داخلی در این حوزه نظیر سنجه‌های اعتباربخشی مراکز درمانی، که بطور سالانه انجام می‌شود، سازمان‌های خارجی و بین‌المللی نظیر WHO و سازمان حفاظت از محیط زیست امریکا (USEPA) نیز در این حوزه قوانین و الزامات متعددی دارند و این حوزه را بسیار حساس دانسته تا جایی که سازمان حفاظت از محیط زیست امریکا (بر خلاف WHO)، پسماندهای پزشکی را جزء زائدات خطرناک می‌داند.
مطابق با اظهارات سازمان پسماند شهرداری و شورای شهر تهران، در حال حاضر تنها در شهری مثل تهران روزانه بالغ بر 100 تن پسماند بیمارستانی تولید می‌شود، که با سرنوشتی نامعلوم ضربه مهلکی بر پیکره محیط زیست وارد می‌آورد. سرانه تولید پسماندهای بیمارستانی در شهرهای مختلف کشور متفاوت است، مثلا در تهران روزانه 2.7 کیاوگرم به ازای هر تخت پسماند بیمارستانی تولید می‌شود. این میزان در بیمارستان‌های شهر تبریز 3.8 کیلوگرم، کرمانشاه 4.7، اردبیل 4.3 و اصفهان 3 کیلوگرم بوده است. در سایر کشورها نیز تفاوت‌هایی وجود دارد مثلا در امریکا این میزان 5.5 کیلوگرم در روز ، در آلمان 3.5، انگلستان 3.3 و هلند و بلژیک به ترتیب 1.7 و 1.8 کیلوگرم در روز می‌باشد.
بر اساس مصوبه کمیسیون زیربنایی، صنعت و محیط زیست در اسفندماه سال 1386تحت عنوان “ضوابط و روش‌های اجرایی پسماندهای پزشکی و پسماندهای وابسته”، پسماندهای پزشکی به 4 دسته اصلی زیر تقسیم می‌شوند :
- پسماندهای عفونی : شامل کلیه پسماندهای آلوده به خون یا فرآورده‌های خونی، پسماندهای مظنون به داشتن عوامل زنده بیماری‌زا نظیر محیط‌های کشت آزمایشگاهی، پسماندهای آلوده به ترشحات بیماران عفونی، پسماندهای اتاق‌های ایزوله، پسماندهای بیماران دیالیزی و بافت‌ها (سوآپ آلوده)
- پسماندهای تیز و برنده : شامل سرسوزن، تیز بیستوری، اسکالپ وین، لانست، انواع آنژیوکت و شیشه‌های شکسته شده فرآورده‌های خونی یا هر وسیله شکسته شده که در تشخیص یا درمان بیماران مورد استفاده قرار گرفته است
- پسماندهای شیمیایی و دارویی : شامل داروهای تاریخ گذشته، ته مانده داروها، واکسن‌ها ، مواد مخدر و ظروف حاوی باقیمانده داروها، معرف‌های آزمایشگاهی حاوی مواد شیمیایی، مواد ضدعفونی کننده تاریخ گذشته و … می‌باشد.
- پسماندهای عادی : شامل زباله‌های شبه خانگی بوده و اغلب شامل زباله‌های بخش‌های اداری و غیر درمانی می‌باشد.
در ادامه به برخی از موارد مهم در مصوبه فوق اشاره می‌گردد :
- کلیه بیمارستان‌ها و مراکز تولید پسماند پزشکی موظفند در راستای کاهش تولید پسماند مرکز خود، برنامه عملیاتی تدوین نمایند (ماده 6)
- ثبت آمار پسماندهای تولیدی به تفکیک 4 گروه اصلی (عفونی، تیز و برنده، شیمیایی-دارویی و عادی) الزامی است (ماده 13)
- اعضا و اندام‌های قطع شده از بدن و جنین مرده، باید مطابق با احکام شرع جمع‌آوری و تفکیک گردد (ماده 20)
- بروی کیسه‌ها یا سطل‌های حاوی پسماندهای عفونی، رادیواکتیو و سیتوتوکسیک (دارای موادی با خصوصیت سمی، نظیر برخی داروهای ضد سرطان)، باید نمادهای مصوب هیات وزیران، درج گردد (اشکال زیر)
- تجهیزات حفاظت فردی توصیه شده جهت کارگران مرتبط با حمل و نقل پسماندهای بیمارستان مطابق شکل روبرو می‌باشد :
- نصب هرگونه زباله‌سوز در محیط‌های شهری اعم از متمرکز یا غیرمتمرکز ممنوع است (ماده 70)
- مطابق با مصوبه فوق، بی‌خطرسازی پسماندهای عفونی و تیز و برنده، در بیمارستان‌ها و سایر مراکز درمانی متوسط و بزرگ می‌بایست در محل تولید انجام شود تا مخاطرات ناشی از حمل و نقل و هزینه‌های مربوطه به حداقل برسد. ولی در شهرهای کوچک، روستاها و مراکز درمانی کوچک، پسماندها می‌توانند در سایت مرکزی بی‌خطر شوند. مراکز تشخیصی-درمانی کوچک در شهرهای بزرگ نظیر مطب‌ها، آزمایشگاه‌ها، مراکز بهداشت، درمانگاه‌ها، دندانپزشکی‌ها، مراکز تزریق و مراکز تصویربرداری، نیز می‌توانند از مراکز بی‌خطرساز مرکزی یا منطقه‌ای (دارای مجوز) و یا از امکانات بیمارستان‌های مجاور استفاده نمایند.
این مصوبه در اردیبهشت ماه سال 1387 به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان محیط زیست ابلاغ شده و لازم‌الاجرا است.
در حال حاضر شایع‌ترین روش بی‌خطرسازی پسماندهای پزشکی در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی متوسط و بزرگ در کشور استفاده از دستگاه‌های اتوکلاو می‌باشد. اخیرا برخی مراکز درمانی از دستگاه هیدروکلاو جهت بی‌خطرسازی پسماندهای خود استفاده می‌نمایند که تفاوت‌هایی با دستگاه اتوکلاو دارد. در مقاله بعدی به تفاوت‌های اصلی این دو دستگاه پرداخته خواهد شد تا امکان تصمیم‌گیری درست‌تری جهت خرید فراهم آید.
