ریشه واژه خلاء یا وکیوم (Vacuum)، از صفت لاتین ” Vacuus” به معنای خالی گرفته شده است. خلاء یا وکیوم، در واقع حجمی از فضا بوده که کاملا خالی از ماده است به همین جهت فشار گاز در آن بسیار کمتر از فشار اتمسفر می‌باشد. میتوان خلاء با فشارهای متفاوتی ایجاد کرد. برای تولید خلاء کم و متوسط (فشار نزدیک به فشار اتمسفر – حداکثر تا یک پاسکال یا ده به توان منفی 3 میلی‌متر جیوه) میتوان از دستگاه‌هایی نظیر ساید چنل که توان کمتری دارند استفاده نمود. از خلاء کم یا متوسط در صنایع بسته‌بندی، ساخت مواد نیمه‌هادی و برخی تجهیزات آزمایشگاهی استفاده می‌شود.
برای تولید خلا بالا و خیلی بالا (فشاری بسیار کمتر از فشار اتمسفر – فشار کمتر از یک پاسکال تا ده به توان منفی 8 پاسکال) از پمپ‌های قوی نظیر پمپ‌های روغنی استفاده می‌شود. عمده کاربرد آن در بیمارستان‌ها، ساخت قطعات الکترونیکی پیشرفته و حتی در آزمایش‌های طیف‌سنجی فوتوالکترون‌ها می‌باشد.
سيستم خلاء با وجود اينكه گازي را در سطح بيمارستان توزيع نمي‌كند، جزء گازهاي طبي به‌شمار مي‌آيد و از آن جهت مکش ترشحات و خون‌آبه‌های بیماران خصوصا در بخش‌هایی نظیر اتاق‌های عمل و بخش‌های ویژه استفاده می‌شود.
در بیمارستان برای ایجاد فشار منفی، دو سیستم پرتابل و مرکزی وجود دارد. دستگاه‌های ساکشن پرتابل، بیشتر در جاهایی استفاده می‌شوند که بیمارستان فاقد ساکشن مرکزی بوده یا دسترسی به آن سخت است. این دستگاه‌ها در سه مدل دوار روغنی، دیافراگمی و پیستونی وجود دارند. استفاده از مدل روغنی به دلیل تولید بخارات روغن، در بیمارستان‌ها منسوخ اعلام شده است. ساکشن‌های دیافراگمی سرعت و ظرفیت مکش پایینی دارند و برای عمل‌های جراحی بزرگ و حساس مناسب نیستند (عموما تا 5 میلی‌متر جیوه قادر به ایجاد خلاء می‌باشند). بهترین مدل ساکشن‌های پرتابل، مدل پیستونی آنها می‌باشد که به ساکشن‌های خشک معروف بوده و می‌توانند تا 10 میلی‌متر جیوه خلاء ایجاد نمایند.
غالب ظرفیت مورد نیاز وکیوم (خلاء) در بیمارستان از طریق سیستم مرکزی تامین می‌گردد. تجهیزات مربوط به خلاء مرکزی در بیمارستان‌ها اغلب در موتورخانه تعبیه شده است و از طریق لوله‌کشی، فشار منفی لازم را در کلیه مکان‌هایی که تخت بیمار وجود دارد (آتلت‌های بالای تخت‌های بیمار) تامین می‌کنند. استانداردهای مربوط به لوله‌کشی خلاء مرکزی در بیمارستان، در استاندارد ملی به شماره 1-11636 آمده است و در کلیه بیمارستان‌ها و مراکز درمانی لازم الاجرا می‌باشد. مطابق با این استاندارد، بهتر است جنس لوله‌های استفاده شده از فلز مس باشد.
سیستم ساکشن مرکزی در بیمارستان از اجزای اصلی زیر تشکیل یافته است :
- حداقل سه پمپ وکیوم : این قسمت مهم ترین بخش دستگاه ساکشن بوده و وظیفه ایجاد خلاء را داراست. پمپ‌های خلاء دارای مدل‌های متفاوتی می‌باشند، ولی در حال حاضر به دلیل بالا بودن قدرت پمپ‌های روغنی، عموما در بیمارستان‌ها از این پمپ‌ها استفاده می‌شود. بهتر است قبل از دستگاه ساکشن مرکزی، از محفظه‌های خلط گیر استفاده گردد، تا در صورت عبور محتویات وکیوم شده بیماران از فیلترهای اولیه، توسط این محفظه‌ها گرفته شده و وارد دستگاه ساکشن نشوند.
- منبع ذخیره : این منبع با ذخیره خلاء ، موجب کاهش تعداد دفعات روشن و خاموش شدن، پمپ‌های وکیوم شده و استهلاک آنها را کاهش می‌دهد.
- تابلوی فرمان (PLC) : این تابلو با تقسیم کار بروی پمپ‌های وکیوم، استهلاک آنها را کاهش می‌دهد.
- فیلتراسیون : بهتر است جهت جلوگیری از ورود آلودگی‌ها به دستگاه ساکشن مرکزی، فیلتراسیون مناسبی تعبیه گردد.
- سیستم لوله‌کشی داخل بیمارستانی : این لوله‌ها وظیفه انتقال فشار منفی ایجاد شده را در بخش‌های مختلف بیمارستان بر عهده دارند (استاندارد ملی به شماره 1-11636)
- پایانه‌های نهایی (آتلت‌ها): به کمک باتل و لوله‌های ساکشن از طریق این آتلت‌ها، ساکشن بیمار انجام می‌پذیرد.
صدا و میزان لرزش پمپ‌ها از جمله موارد مهمی است که هنگام خرید دستگاه‌های ساکشن در بیمارستان‌ها باید مورد توجه قرار گیرد.
مطابق با استاندارد ملی به شماره 1-11636 و استاندارد بین المللی ایزو به شماره 7396 ، هر سیستم تامین کننده خلاء در بیمارستان باید حداقل دارای سه پمپ خلاء باشد، بطوری‌که هر کدام از این پمپ‌ها به تنهایی قادر به تامین فشار منفی مورد نیاز بیمارستان باشند.
بسیار مهم است که در دستگاه‌های ساکشن مرکزی، مدار کنترلی (PLC) طراحی و تعبیه شده باشد. این مدارها با تقسیم کار بین پمپ‌ها نقش مهمی در کاهش استهلاک و افزایش طول عمر مفید آنها دارند.
برای انتخاب دستگاه مناسب، اولین قدم محاسبه ظرفیت خلاء مورد نیاز در بیمارستان است. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید به مقاله نحوه محاسبه ظرفیت خلاء مورد نیاز بیمارستان مراجعه فرمایید.
