گاز مورد نیاز تهران از طریق دو خط لوله اصلی که از جنوب کشور کشیده شده است، تامین می‌گردد. فشار گاز این خطوط (که حدود 1000 پوند یا psi می‌باشد) در دو ایستگاه تقلیل فشار (یکی در منطقه غرب و دیگری در جنوب تهران)، شکسته شده و در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد. از آنجایی که فشار گاز موجود در لوله‌های اصلی (واقع در خیابان‌های اصلی شهر) دارای فشار زیادی می‌باشد (250 پوند بر اینچ مربع)، جهت استفاده در ساختمان‌های بزرگ نظیر بیمارستان، نیاز به احداث پست تقلیل فشار گاز بوده و غالبا در این پست‌ها، فشار گاز تا 60 پوند(حدود 4 بار) کاهش می‌یابد. اگر به این پست‌ها دقت شود سه عدد مشاهده می‌شود که عدد اول نشان‌دهنده فشار گاز ورودی به پست، عدد دوم نشان‌دهنده فشار گاز خروجی و عدد سوم نشان‌دهنده ظرفیت پست می‌باشد. مثلا اعداد مربوط به پست تقلیل فشار گاز یکی از بیمارستان‌های بزرگ شمال شهر تهران، 5000-60-250 می باشد که بدان معناست که گاز با فشار 250 پوند از خط اصلی شهر وارد این پست در بیمارستان شده و پس از تقلیل فشار، با فشار 60 پوند وارد خطوط اصلی لوله‌کشی گاز بیمارستان می‌شود. عدد 5000 نشان‌دهنده ظرفیت این پست بر حسب مترمکعب می‌باشد.
فشار گاز در خطوط اصلی داخل بیمارستان، توسط رگلاتور تقلیل یافته تا گاز با فشار مناسب جهت تجهیزات گازسوز تامین گردد. مثلا جهت اجاق گازهای کوچک، گاز با فشار یک چهارم پوند و برای بویلرهای موتورخانه با فشار دو پوند مورد نیاز می‌باشد.
مبحث هفدهم کتاب مقررات ملی ساختمان به استانداردهای لوله‌کشی گاز پرداخته است. در این مبحث بیمارستان‌ها جزء ساختمان‌های خاص دسته‌بندی شده است. این ساختمان‌ها دارای اهمیت ویژه‌ای بوده و نباید در صورت بروز زلزله عملیات آنها متوقف شود. لذا در این کتاب و در راستای ایمنی این ساختمان‌ها، ضوابط بسیاری وضع شده است که در ادامه به برخی از آنها که لازم است مورد توجه مدیران محترم قرار گیرد، اشاره می‌شود :
- نصب هرگونه وسایل گازسوز گرمایشی اعم از انواع بخاری، آبگرمکن و پکیج در فضاهای داخلی بیمارستان (اعم از کلیه اتاق‌ها، سالن‌ها، کلاس‌های درس، مهدکودک، غذاخوری، آزمایگاه، محل استقرار یا استراحت نگهبانان، بوفه، لاندری، داروخانه، انبارها و ….) ممنوع است، مگر اینکه هوای مورد نیاز جهت احتراق این وسایل از بیرون از ساختمان تامین گردد.
- چنانچه ساختمانی در بیمارستان دارای کاربری مسکونی بوده (مثلا پاویون دانشجویان) و برای آن تاییدیه لوله‌کشی گاز اخذ شده باشد، تغییر کاربری پیدا نماید و جهت کاربری تشخیصی یا درمانی مورد استفاده قرار گیرد، تاییدیه فاقد اعتبار شده و لازم است مجددا اقدام گردد.
- لازم است در بیمارستان با نصب تابلوهایی، محل‌های قطع سریع جریان گاز مشخص گردد.
- طراحی سیستم لوله‌کشی گاز در بیمارستان باید دارای بخش‌های متعدد و به‌گونه‌ای باشد که در شرایط غیرعادی بتوان هر قسمت را جداگانه از مدار خارج نمود.
- عبور لوله‌های گاز از سقف‌های کاذب سالن‌های بزرگ (سالن اجتماعات)، که امکان مهار کردن لوله‌ها مسیر نمی‌باشد، ممنوع است.
- در صورت وجود شرایط خاص و استفاده از وسایل گازسوز در ساختمان، لازم است تا فاصله حداقل یک متر از وسیله گازسوز و مسیر عبور دودکش آن، از مصالح مقاوم به حرارت و غیر آتش‌گیر استفاده گردد (درجه مقاومت مصالح در برابر حرارت باید از منابع متعبر نظیر کتاب مقررات ملی ساختمان، تعیین گردد).
- وجود شیر خودکار قطع گاز در مواقع بروز زلزله و شیر قطع جریان اضافی گاز (که در مواقع شکستگی لوله یا پارگی شلنگ گاز عمل می‌کند) در ابتدای لوله‌کشی گاز ساختمان بیمارستان (بعد از پست تقلیل فشار، در صورت وجود) الزامی است.
- نصب دستگاه اعلام خطر نشت گاز در موتورخانه بیمارستان الزامی است.
- این تجهیزات (شیرهای قطع جریان گاز و اعلام نشت گاز)، باید با استانداردهای معتبر بین‌المللی یا کتاب مقررات ملی ساختمان، مطابقت داشته باشد.
- اضافه نمودن هرگونه انشعاب جدید به سیستم لوله‌کشی گاز موجود بیمارستان، بدون اطلاع شرکت گاز ناحیه ممنوع بوده و باید تحت نظارت مهندس ناظر انجام پذیرد.
- جهت محاسبه میزان گاز مصرفی مورد نیاز بیمارستان، باید میزان مصرف دستگاه‌های گازسوز موجود در بیمارستان محاسبه گردد. در جدول زیر میزان مصرف برخی از مهمترین وسایل گازسوز آمده است :
| ردیف | نوع دستگاه | میزان مصرف (مترمکعب در ساعت) |
| 1 | آبگرمکن دیواری | 2.5 |
| 2 | آبگرمکن مخزن‌دار | 1.5 |
| 3 | اجاق گاز خانگی (5 شعله فردار) | 0.7 |
| 4 | اجاق گاز تجاری | 4 – 2.5 |
| 5 | بخاری خانگی | 0.6 |
| 6 | کباب‌پز و پلوپز خانگی | 0.3 |
| 7 | پلوپز تجاری | 4 – 2.5 |
| 8 | روشنایی | 0.1 |
| 9 | شومینه | 0.3 |
| * میزان مصرف سایر وسایل گازسوز بر اساس مشخصات فنی سازنده تعیین می‌شود. * میزان مصرف گاز در مشعل‌های حرارت مرکزی، به ازای هر 100 مترمربع زیربنای مفید حرارتی، 1.5 مترمکعب در ساعت منظور می‌گردد. | ||
- در لوله‌کشی انجام شده در بیمارستان، شیرهای مصرف نباید در داخل کابینت یا محفظه‌های بسته قرار گرفته باشد.
- لوله گاز نباید با سیم یا کابل برق در تماس باشد.
- فاصله لوله گاز از سیم‌های برق روکار، کلید و پریز باید حداقل 5 سانتی‌متر باشد.
- عبور لوله گاز از داخل کانال‌های مربوط به هواکش، چاله آسانسور، دودکش، تهویه و نظایر آن ممنوع است.
- در صورتی که لوله انشعاب گاز مشعل بویلرها در موتورخانه بیمارستان از کف کشیده شده باشد، باید حداقل 5 سانتی‌متر از کف موتورخانه بالاتر باشد.
- عبور لوله گاز از سقف کاذب حمام‌ها در بیمارستان‌ها مجاز نیست.
- در صورت انجام لوله‌کشی جدید در بیمارستان، مسئولیت کنترل کیفیت، صدور تاییدیه‌های مربوطه در همه مراحل طراحی، انتخاب مصالح، اجرا، آزمایش سیستم لوله‌کشی گاز، حصول اطمینان از مناسب بودن دودکش‌ها و مجاری تهویه وسایل گازسوز، بر عهده مهندس ناظر می‌باشد.
- مسئولیت نهایی نصب وسایل گازسوز، کنترل مجدد مناسب بودن دودکش‌ها و مجاری تهویه وسایل گازسوز، راه‌اندازی و آزمایش عملکرد آنها بر عهده نصاب مجاز (مورد تایید شرکت سازنده یا سایر مراجع ذیصلاح) می‌باشد. باید توجه داشت که نصب وسایل گازسوز صرفا در محل‌های پیش‌بینی شده در نقشه گازرسانی بیمارستان، که محل استقرار، نحوه هوارسانی و مشخصات دودکش آن به تایید مهندس ناظر رسیده باشد، مجاز است.
- نصب هرگونه وسیله گازسوز در حمام، رختکن پرسنل و سرویس‌های بهداشتی در بیمارستان ممنوع است.
- قبل از اتصال سیستم لوله‌کشی گاز به وسایل گازسوز و استفاده از آن در بیمارستان، ابتدا ضروری است سیستم مورد آزمایش قرار گیرد. برای اینکار از هوا یا نیتروژن استفاده شده و دو تست انجام می‌شود. ابتدا تست استحکام انجام می‌شود که در آن هوا به مدت یک ساعت و با فشار حدود 2 بار (30 پوند بر اینچ مربع) وارد لوله‌ها شده و سیستم از نظر استحکام و نگه داشتن فشار مورد آزمایش قرار می‌گیرد. در صورت مثبت بودن نتیجه، تست دوم (تست نشت) انجام می‌شود که در آن هوا با فشار 0.7 بار و به مدت 24 ساعت در سیستم لوله‌کشی وارد می‌شود و نباید هیچ‌گونه افت فشاری در سیستم مشاهده شود.
- باید توجه داشت که چنانچه لوله‌کشی گاز قرار است از داخل حیاط بیمارستان عبور نماید، باید با حفر کانال یا استفاده از غلاف فلزی، بگونه‌ای عمل نمود که با عبور خودروها از فشار مستقیم بر لوله گاز یا لرزش ناشی از عبور خودرو بر لوله جلوگیری بعمل آورد.
- در صورتی لوله گاز در مسیر تردد خودروهای سنگین وقاع شده باشد، باید با حفر کانالی به عمق حداقل یک متر از لوله محافظت نمود.
- حفر کانال‌هایی با عمق 40 سانتی‌متر جهت حفاظت از لوله گاز در محوطه بیمارستان که محل تردد خودروها نمی‌باشد، کافی است. بطور کلی باید توجه نمود که در هر نوع کانال، ابتدا باید کف کانال حفر شده (زیر لوله) خاک نرم به ضخامت 10 سانتی‌متر و سپس بروی لوله با ضخامت 15 سانتی‌متر ریخته شود. پس از آن یک ردیف موزاییک کار شده و مابقی تا سطح زمین با خاک معمولی پر و کف‌سازی انجام پذیرد.
- پس از اتمام عملیات لوله‌کشی، برقراری جریان گاز در بیمارستان لازم است با حضور مجری، مهندس ناظر و نماینده شرکت گاز انجام پذیرد.
- یک راه اطمینان از عدم وجود نشتی در لوله‌کشی گاز بیمارستان (یا ساختمان جدیدی که دارای کنتور مجزا است) این است که ابتدا کلیه شیرهای انتهایی مصرف گاز در داخل بیمارستان بسته شود و شیر اصلی ورودی گاز و شیرهای فرعی واحدها (در صورت وجود) باز شود، چنانچه بعد 15 دقیقه، شمارشگر کنتور اصلا حرکت نکند، نشان‌دهنده عدم نشت در سیستم می‌باشد.
- هیچگاه نباید برای پیدا کردن نشتی گاز از شعله استفاده شود.
در پایان نکته مهمی که باید مورد توجه مدیران محترم بیمارستان‌ها قرار گیرد، این است که موضوع گاز با توجه به خطراتی که ممکن است در اثر انفجار ایجاد نماید، دارای حساسیت زیادی است و لازم است جهت تبیین اهمیت آن و پیشگیری از سهل‌انگاری‌هایی که ممکن است توسط کارکنان واحد تاسیسات رخ دهد، موضوعات فوق در قالب بازدید یا سایر روش‌ها مورد نظارت قرار گیرد (برای اطلاعات کاملتر به مبحث 17 کتاب مقررات ملی ساختمان مراجعه شود، جهت دریافت اینجا کلیک نمایید).
همچنین پیشنهاد می‌شود جهت نگهداشت سیستم تامین گاز بیمارستان، با یک کارشناس مورد تایید اداره گاز منطقه قراردادی منعقد گردد، تا ضمن پذیرش مسئولیت، این کارشناس با بررسی موارد زیر، نسبت به حفظ سلامت سیستم تامین گاز بیمارستان اقدام نماید :
- بازدید از سیستم لوله‌کشی فشار قوی و فشار ضعیف بیمارستان جهت اطمینان از سلامت آنها و انجام اقدام مداخله‌ای در صورت نیاز (خصوصا از نظر زنگ‌زدگی، ترک خوردگی و …)
- بررسی انواع شیرها و اطمینان از عملکرد آنها، خصوصا شیر خودکار قطع گاز در زمان زلزله و رگلاتورها
- بررسی سنسورهای اعلام نشتی گاز و اطمینان از عملکرد صحیح آنها (اینکار با دستگاه مخصوصی انجام می‌شود که با انتشار بوی گاز، عملکرد سنسور را ارزیابی می‌نماید)
- بررسی کارشناسی تغییرات احتمالی در لوله‌کشی گاز بیمارستان (افزایش، کاهش یا تغییر مسیر) و اقدامات لازم در خصوص اخذ تاییدیه در صورت نیاز
